U prošlonedeljnim sukobima izmedju stotinak Srba, i specijalnih policijskih jedinica EULEX-a i KFOR-a, gumenim metkom lakše je povredjen jedan mladić srpske nacionalnosti.

Očekivani sukobi su izbili nakon što su se Srbi suprotstavili početku obnove pet od planiranih sedam albanskih kuća u srpskom naselju Brdo.Ove radove obezbedjuju snage KFOR-a i EULEX policije, koje ispaljuju suzavac i šok bombe, ne dozvoljavajući Srbima koji protestuju, da pridju mestu obnove.

EULEX je u saopštenju za štampu, naveo da se radi o «nasilnim akcijama male grupe ljudi», te da je policija bila primorana da upotrebi suzavac i šok bombe, nakon što je došlo «do nekoliko lakših ranjavanja i bacanja dve ručne bombe na policajce i vojnike KFOR-a».

Osudjujući dejstvo EULEX policije, severna Skupština grada je na vanrednoj sednici zatražila smirivanje situacije, te hitan sastanak sa srpskim ministrima policije i odbrane. Do sastanka, medjutim, još uvek nije došlo.

U medjuvremenu, oko stotinu Srba i dalje protestuje u ovom naselju. Incidenti su se najavljivali tokom čitavog aprila, a radovi na obnovi kuća više puta odlagali.

Albanski mediji donose seriju izveštaja o tenzijama na severu i prenose izjave kosovskih zvaničnika, u kojima optužuju Srbe za izazivanje nemira. U tekstu pod nazivom «Obnova pod cevima i snajperima», dnevnik Koha Ditore navodi da francuski snajperisti, policajci EULEX-a i kosovske policije, «pažljivo motre na svaki pokret» u naselju Brdo, kako bi sprečili bilo kakvo iznenadjenje. A kosovski predsednik Fatmir Sejdiju optužio je Beograd da stoji iza poslednjih akcija Srba:

«Poslednje incidente na severu izazvali su ljudi, kojima se direktno diktiralo iz Beograda», izjavio je Sejdiju, i zatražio od medjunarodne zajednice da «izvrši pritisak na Srbiju, kako bi sukobi prestali».

Sa druge strane, od srpskih zvaničnika, stižu drugačiji znaci upozorenja.

Državni sekretar u Ministarstvu za Kosovo i Metohiju, Oliver Ivanović, koga medjunarodni predstavnici opisuju kao umerenog i pragmatičnog političara, a koga lokalni Srbi optužuju za «mlak i blag» odnos prema kosovskom pitanju, rekao je za lokalni KIM radio, da «pokušaj povratka Albanaca u ovakvoj situaciji, bez saglasnosti lokalne srpske zajednice, deluje kao potez koji koji ima isključivo političku pozadinu».

»Povratak u Brđane nije moguće sprovesti bez saglasnosti Srba koji žive u okruženju. Uostalom, Srbi se nigde nisu vratili pre nego što su prethodno postigli nekakav dogovor sa njihovim komšijama Albancima. U Istoku, Klini, Peći, Prizrenu, svuda je postojao taj uslov. UNHCR je potpuno prepustio stvar i Albanci su jednostrano odlučili da se vrate, a KFOR im je dao asistenciju, što se do sada nikada nije događalo. Mislim da se na ovaj način KFOR uvukao u ozbiljnu komplikaciju sa nesagledivim posledicama", istakao je Ivanović.

Naselje Brdo čini jednu od neuralgičnih tačaka severnog dela Kosovske Mitrovice, uz etnički mešovita – Bosnjačka Mahala, Tri solitera i Suvi Do. To je kompaktno srpsko naselje sa svega 3 ulice i tablom na kojoj piše ime mesta «Brdjani», kako se nazivaju stanovnici koji žive u njemu.

Brdjani se nalazi u zapadnom delu Severne Kosovske Mitrovice, na oko 550 metara nadmorske visine, na nešto višoj nadmorskoj visini od one u centralnom delu grada. Iako se severni deo Mitrovice prostire na manje od dva kvadratna kilometara, naselje se iz centra grada ne može videti, zato što se prostire iza brda Kukavica, koje se uzdiže iznad centra. Brdjani se geografski nadovezuje na albanski deo etnički mešovitog sela Suvi Do, u kome često dolazi do incidenata. Uz još jedno albansko selo Vidomiriće, na koje se naselje Brdo geografski naslanja, nije teško iz albanskih sredina stići u ovo naselje, a čitava oblast je zaklonjena od centralnog dela i glavne ulice koja se nadovezuje na glavni most.

Srbi su u ovom naselju veoma osetljivi na bilo kakav pokušaj ponovnog naseljavanja albanskog stanovništva u svoj deo grada, zbog otvorenog koridora iz albanskog dela. Oni veruju da bi tako bili izloženi snažnom pritisku većine da se isele iz svojih kuća.

Tokom devedesetih godina, Albanci sa juga su užurbano gradili kuće u ovom naselju i to prema susednoj srpskoj opštini Zvečan. Prema poslednjim zvaničnim podacima iz 1996, u naselju je bilo 218 srpskih i 73 albanskih kuća. Početkom 1999. godine, albanske kuće se se već nalazile na samim rubovima ovog naselja, a neke su zalazile i u teritoriju susednog seoceta Mali Zvečan, koje se uzdiže izmedju dva većinski srpska mesta – Severne Kosovske Mitrovice i Zvečana.

U toku bombardovanja ’99 godine, većina tih albanskih kuća je zapaljena. U prvim godinama nakon rata, bilo je više pokušaja da se albansko stanovništvo vrati u ovaj deo grada i oni su se uglavnom završavali protestima i incidentima u kojima su učestvovale hiljade Srba. Francuski KFOR je 2002. godine, na duže od kilometar, raširio žutu traku, koja je razdvojila Srbe iz naselja Brdo od Albanaca u Suvom Dolu. Ova akcija je bila deo usmenog sporazuma postignutog izmedju lokalnih Srba, Albanaca, predstavnika UNMIK-a i KFOR-a iste godine, a prema kom se, u ovom delu grada nije moglo išta graditi bez istovremene saglasnosti albanske i srpske strane.

Sedam godina kasnije, Srbi optužuju albansku stranu da je taj dogovor prekršen, te da se mora primeniti recipročan sistem povratka.

Priča o obnovi albanskih kuća se aktuelizovala još u 2008. god.

U februaru 2008. godine, kosovska skupština usvojila je zakon o opštinskim administrativnih razgraničenjima, prema kome je ranije pomenuto susedno selo Suvi Do uvršteno kao teritorijalna celina opštine u južnom delu grada, kako predvidja i Ahtisarijev plan za Kosovo, čiji su mnogi elementi sadržani u ovom zakonu.

Izvor Osservatoria iz gradskog urbanizma, koji je želeo da ostane anoniman, tvrdi da su problemi oko novih pokušaja obnove i gradnje albanskih kuća počeli upravo u periodu donošenja ovog zakona:

«Opština Južna Mitrovica je jednostrano donela odluku da na osnovu Ahtisarijevog plana, pripoji susednu srpsku mesnu zajednicu Suvi Do, iako se ovo selo teritorijalno prostire u Severnoj Kosovskoj Mitrovici. Od tada, opština u južnom delu grada izdaje papire onim Albancima koji žele da grade u Suvom dolu, ali i u naselju Brdo».

Siniša Lazić, predstavnik Brdjana, koji je učestvovao u postizanju sporazuma u 2002. priznaje da se sporazum poštovao nekoliko godina, ali da je novi talas pritiska počeo u 2008. god.

«Ovo je srpska opština koja priznaje UN administraciju (UAM), a ne Ahtisarijev plan", kaže Lazić.

Komentarišući «žutu liniju», neimenovani bivši visoki medjunarodni zvaničnik u Kosovskoj Mitrovici, kaže da «nezavisno od žute linije, karta razdvajanja izmedju severnog i južnog dela grada, čak i prema Ahtisarijevom planu, zapravo označava da čitavo uzvišenje iznad Suvog Dola, a koje uključuje zemlju na obe strane ‘žute linije’, pripada severnom delu grada».

«Tako da čak i prema Ahtisarijevom planu, južna opština je postupila nezakonito, onda kada je nastupila kao pokrovitelj radova u Brdjanima. Legalnu upravu severne opštine, pod rezolucijom 1244, isključivo čini Administracija UN za Mitrovicu (UAM)», naglašava ovaj zvaničnik i dodaje da i EULEX i KFOR «postupaju nezakonito kada zanemariju ulogu ove amdinistracije i ne postupaju preko nje».

Sa druge strane, gradonačelnik opštine u južnom delu Mitrovice i bivši kosovski premijer, Bajram Redžepi je u avgustu prošle godine izrazio «zabrinutost zbog pojačanih pokušaja Vlade Srbije da kupi albanske kuće u ovom delu grada i to za veoma visoke cene», a gotovo istovremeno premijer Kosova Hašim Tači je saopštio tada da će vlada Kosova uložiti 2 miliona eura za obnovu kuća i infrastrukturne projekte u severnoj Mitrovici.

Od jeseni 2008. god. zahtevi i akcije da se kuće obnove su u javnosti postali učestaliji i konkretniji, a u oktobru i novembru, došlo je i do serije medjuetničkih incidenata..

Period nasilja se poklapa sa minimiziranjem uloge UNMIK-a, kroz takozvanu rekonfiguraciju i drastično smanjenje broja osoblja, koja je u Kosovskoj Mitrovici, posle višemesečnog pritiska, de facto i simbolično značila odlazak regionalnog administratora Džeralda Galučija sa pozicije prvog čoveka UNMIK-a. Ovaj Amerikanac je navukao veliki bes Albanaca i pojedinih medjunarodnih zvaničnika na Kosovu i Metohiji, koji su ga označili kao «direktnu pretnju rasporedjivanju EULEX-a na sever Kosova». Sam administrator, poznat po neposrednom i pragmatičnom stavu, naglašavao je da je njegov glavni zadatak bio da održi mir i stabilnost u Kosovskoj Mitrovici, pa se u tom svetlu, i u tadašnjim okolnostima odnosio i prema pitanju obnove albanskih kuća.