Na današnji dan preminuo je David Albahari (1948 – 2023), srpski, jugoslavenski i evropski pripovjedač, romansijer i esejist. Njegova djela su prevedena na dvadesetak jezika, takođe na italijanski. Sedam naslova [1], kojim je vrata one daleke 1989. otvorio mali ali rafinirani izdavač Hefti, svojim sluhom za pisce iz Druge Evrope nastavila Besa, a na putu da ga kompletnije predstavi bio, treba reći, neprežaljeni Zandonai. Prije napuštanja izdavačke scene, objavio je četiri Albaharijeva djela (u prevodu Alice Parmeggiani, koja je za Einaudi prevela i roman Gec i Majer). Od 2012 – izdavačka tišina.

Albahari Mihaila Pantića? Knjiga, prema autorovoj napomeni [2] “sklopljena od tekstova različite prirode, pisanih tokom četrdeset godina”, uz “minimalne stilske korekcije i usaglašavanje vremena”, ponajmanje je akademski pogled na Albaharijevo djelo. Uprkos kompleksnosti proze, Albahari je čitan pisac. Pantić, vjerovatno vođen i tom činjenicom, ovaj literarni mozaik je namijenio i širem krugu čitalaca svog prijatelja. Prije svega onima koje još uvijek zanimaju umjetnikova radionica i bitne biografske činjenice. Zato će Albahari zadovoljiti njihovu radoznalost, nadam se i literarnih klerika (pogotovo pisaca, pesnika i ostale menažerije, da se poslužim naslovom jedne Pantićeve zbirke priča).

Mozaik od dvadeset poglavlja Albaharija kompozicijski je vrlo vješto ostvaren. Proteže se od Pantićevog dugog razgovora sa Albaharijem, koji bi za sebe mogao biti jedna knjižica o njegovom estetskom credu i laboratoriju, preko eseja i kritika o pojedinim njegovim djelima, ličnih uspomena i zanimljivog Pantićevog razgovora sa Džordžom Melnikom, kanadskim profesorom istorije umjetnosti, do sinteze pogleda na Albaharijevo djelo.

Svi koji imalo poznaju ne samo literarni opus već i životni put Davida Albaharija, objektivno će zaključiti da niko u Srbiji i Regionu nije bio pozvaniji od Mihajla Pantića da objavi ovakav homage, iskaz duboke odanosti prijatelju i plod pogleda na njegovo cjelokupno djelo. Poznanstvo, potom dugogodišnje prijateljstvo i saradnja datiraju od 1981, kada je, kao student, odnio na ogled u Književnu reč jednu svoju priču uredniku Albahariju. Toj priči autor je pozajmio naslov iz jedne pjesme Roling Stonsa. “Znao sam da je i David poverenik te umetnosti koja u ono vreme još nije bila u potpunosti prihvaćena; dodir književnosti i rokenrola starijim piscima delovao je u najmanju ruku strano i neobično, i sa priličnim sumnjičenjem gledali su na tu novinu. Pretpostavljao sam, u stvari, bio sam siguran da se obraćam pravom čoveku na pravom mestu, i nisam pogrešio…”.

Postali su prijatelji.

“Kada se on početkom 90ih odselio u Kanadu, a taj odlazak pao je u vreme propasti starog društva, rata, raspada jugoslovenske države, znao sam da se time završio i jedan deo mog života, recimo da bih ga uz malo naglašenog sentimenta mogao nazvati književnom mladošću. Bio sam tužan zbog Albaharijeve odluke da ode, ali je, paradoksalno, njegov odlazak produbio naše prijateljstvo”.

Albaharija sam doživio i kao neku vrstu duge dokumentarne esej-priče. Postoji mnogo objektivnih razloga da bude prevedena barem na engleski. Vjerujući da je mnogo bolje da sada prepustim riječ nekim fragmentima Albaharija, čas je da završim ovaj zapis. Koji nije recenzija, jer prava recenzija za ovako kompleksno djelo u kojem je Pantić osvijetlio Albaharija od zbirke priča Porodično vreme (1973) do romana Pogovor (2021) zahtijevala bi mnogo više stranica. I, kad već spomenuh Pogovor, da ne zaboravim: svoje posljednje djelo Albahari je izdiktirao. Pisac koji je volio Kafku, Foknera i Bernharda živio je Riječ do posljednjeg atoma svojih snaga.

Fragmenti iz Albaharija Mihajla Pantića

Odrastao sam u kući u kojoj je knjiga zauzimala počasno mesto. I otac i majka su podsticali našu ljubav prema čitanju. Rođendanski pokloni su uvek bili u obliku knjiga, ništa drugo nije dolazilo u obzir. Otac nam je, sestri i meni, kupovao svako novo izdanje najboljih dečjih biblioteka, kao što je sarajevska „Lastavica”, a kuća je bila puna predratnih izdanja dečjih knjiga u edicijama „Zlatna knjiga” i „Kadok”. Bili smo pretplaćeni na dečji časopis Zmaj, i redovno sam slao svoje „rane radove” na njihove konkurse. I dandanas imam negde uramljene diplome, kao i knjige Branka Ćopića i Mire Alečković, koje sam tada dobio. Na knjige sam bio posebno ponosan jer su bile potpisane. Ali pravo kretanje ka pisanju počelo je tokom mojih gimnazijskih dana, kada su i moji književni horizonti počeli da se šire. Tada je počela i moja opčinjenost Viljemom Foknerom, opčinjenost koja je potrajala dugi niz godina (i koja se ponajviše vidi u mojim pričama u „Nepažljivom proroku”, drugom delu Porodičnog vremena). Uzgred, kada sam završio gimnaziju, hteo sam da studiram biologiju, ali nisam bio primljen, pa sam u naknadnom roku upisao engleski jezik i književnost na Višoj pedagoškoj školi, i ta slučajnost je zapečatila moju sudbinu. Tada sam već ozbiljno pisao, ali ne toliko priče koliko pesme. Nosio sam dugu kosu i osećao se kao buntovnik. Bio je to kraj 60ih. Ništa nisam znao o tome kako funkcioniše književni svet, ali desilo se da je moj otac poznavao nekoga ko je nešto znao o tome, i tako sam jednog dana otišao u redakciju Mladosti sa svežnjem priča i pesama.

David Albahari

…

 

David Albahari živi u dva sveta, a pripada i jednom i drugom. Prvi je svet Evrope, a drugi Kanade. U prvom je zvezda, u drugom je gotovo nepoznat. U Kanadi za njega zna svega nekoliko književnih insajdera. Zašto? Kako pisac njegove reputacije može da bude tako nevidljiv u mestu u kojem godinama živi? Da li je krivica naša ili njegova? On kaže: „Nikada, ma gde da sam se nalazio, nisam se osećao kao da sam u egzilu.” Albahari opisuje sebe kao srpsko-kanadsko-jevrejskog pisca: „Srpski sam za to što pišem na srpskom, kanadski zato što živim u Kanadi, a jevrejski zato što sam to što sam.” On, međutim, savršeno dobro zna da ga književna publika svodi na jedan identitet: „U Nemač koj postoji opsednutost Kanadom, pa nemačka publika smatra da sam Kanađanin. U Srbiji, ja sam srpski pisac koji živi u Kanadi, u Kalgariju sam prihvaćen kao kanadski pisac, i osećam se članom te porodice”.

Džordž Melnik

…

 

Za prvih dvadeset pet godina pisanja, kako se prošli vek bližio kraju, David Albahari stekao je reputaciju zanimljivog i u određenoj meri provokativnog i uticajnog pisca kratkih priča, zainteresovanog, pre svega, za ispitivanje izražajne (ne)moći jezika i pronalaženje književne forme odgovarajuće njegovoj vrsti imaginacije i viđenja sveta. U tom razdoblju, Albahari je najpre razvijao vokaciju pripovedača, što je, sledi iz činjenice da neposustalo piše priče, premda se kasnije posvetio romanu, ostao i do danas. Albahari ide u red onih romansijera koji su u osnovi pripovedači, pisci kraćih proznih formi, minijaturnih priča, kratkih priča, pripovedaka i, konačno, pripovesti koje u jednom trenutku, dobijajući narativnu dužinu, policentričnost i protočnost, postaju romani. U kratkoj priči on je iznašao niz narativnih rešenja koja su ga učinila posebnim i prepoznatljivim, obrazovao je svoju poetiku, u korelaciji sa poetikom pisaca čija je dela prevodio, a preveo je, i na to treba podsetiti, celu biblioteku proznih dela, mahom sa anglosaksonskog jezičkog područja. Onda se dogodila promena, podstaknuta radom istorije. Posle pada Berlinskog zida i raspada Jugoslavije, David Albahari se preselio u Kanadu, i to iskustvo je u velikoj meri uticalo na njegov novi književni preobražaj, ne toliko u jeziku koliko u formi i u temama.

…

Ma o čemu govorio, ma kako se u svojim pričama preobražavao, mada najčešće ispoveda onu vrstu ja-pripovedanja koja proizvodi varku posredovanja detalja autobiografije, identifikaciju bezimenog pripovedača i samog pisca, sasvim precizno, autofikciju, David Albahari neprestano govori o nemogućnosti istinske komunikacije. Svi njegovi junaci, formulisani kao književni likovi, ili, kada nema likova, kao glasovi koji opisuju oni što vide, osećaju, misle, čuju, imaju nezaustavljivu potrebu da govore, uprkos gotovo horskoj spoznaji da time samo umnožavaju tragičan nesporazum u ljudskoj komunikaciji, koji je stariji, opet to moram reći, i od istorije, i od politike, i od ideologije, što nas vodi (otkuda to kod postmodernističkog pisca?) stanovištu, ili predstavi, o metafizički ukorenjenom kvaru čoveka kao bića osuđenog na smrt i na samoću, i na očajanje koje dolazi iz spoznaje da se takve uslovljenosti i ograničenosti ni na koji način ne mogu ukloniti. Mogu se samo lakše podnositi ako šapatom izgovaramo vlastitu priču. Preko toga – nije nam dato. I zato su Albaharijeve priče sve ispripovedane u jedva čujnom tonu, na samoj granici tišine.

Mihajlo Pantić

 

[1] La morte di Ruben Rubenović, (Hefti, MIlano1989), Il buio (Besa, Nardò, 2002), Goetz e Meyer (Einaudi, Torino 2006), L’esca (Zandonai, Rovereto 2008), Zink (Zandonai, 2009), Ludwig, (Zandonai, 2010), Sanguisughe (Zandonai, 2012).

[2] Mihajlo Pantić (1957, Beograd), pripovjedač, književni kritičar, profesor beogradskog Filološkog fakulteta. Objavio je više od četrdeset knjiga studija, eseja, književnih kritika i antologija, kao i 12 knjiga priča. Neke Pantićeve zbirke su prevedene na dvadesetak jezika (na italijanski: La donna con le scarpe da uomo. Amori e altre imperfezioni, Del Vecchio Editore, Roma 2022; prevela sa srpskog Anita Vuco) i uvrštene u mnoge antologije i panorame u Srbiji i u svijetu. Za knjige pripovijedaka, kritika i eseja dobio je niz književnih priznanja, među kojim i Andrićevu nagradu za knjigu Ako je to ljubav (2003).