Organi za sertifikaciju i italijanski projekti na Balkanu

Italija je jedan od evropskih i svjetskih lidera u organskoj proizvodnji. Uprkos ekonomskoj krizi i smanjenoj potražnji prehrambenih artikala između 2007.-2011. organski sektor pokazuje značajan trend rasta. Prema podacima Ministarstva za poljoprivredu, hranu i šumarstvo i u 2010. broj organskih proizvođača iznosio je 47.663 (2,6% od ukupnog broja farmi) sa površinom od 1.113.742 ha (8,6% od ukupno korišćene poljoprivredne površine). Posljednji podaci Instituta za poljoprivredno – prehrambene usluge (ISMEA) pokazuju porast proizvodnje na domaćem tržištu: u prva četiri mjeseca 2011. godine porast pakovanih organskih proizvoda povećan je za 11,5%, dok se proizvodnja voća i povrća povećala za 9,2% u odnosu na isti period u 2010. godini. 

Organi za sertifikaciju 

Uzimajući u obzir navedene podatke nije teško opravdati prisustvo italijanskih operatera na međunarodnom tržištu i njihovo interesovanje za Balkan. Bioagricert, ICEA (Institut za etičke i ekološke sertifikacije) i Suolo e salute bio (Organsko zemljište i zdravlje) su veoma aktivni u ovom regionu.
Bioagricert je aktivan u Srbiji, gdje ima svoje predstavništvo koje, između ostalog, prati razvoj ovog sektora u Makedoniji i Kosovu. Priznat je od strane lokalnog Ministarstva za poljoprivredu, te vrši sertifikaciju angažujući lokalne inspektore.

Postoji opasnost da organska proizvodnja za Bioagricert postane od sekundarnog značaja zbog sve veće pažnje prema standardima GLOBALGAP- a (Good Agricultural Practice). GLOBALGAP je privatno udruženje koje uspostavlja standarde za dobrovoljnu sertifikaciju poljoprivrednih proizvoda širom svijeta sa ciljem stvaranja jedinstvenog standarda dobre poljoprivredne prakse. Osim navedenih zemalja Bioagricert ima kancelarije i u Bugarskoj i Rumuniji.

ICEA (Institut za etičke i ekološke sertifikacije), operator sa velikim međunarodnim iskustvom, prisutan je u Albaniji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Osim sertifikovanja prehrambenih proizvoda, ICEA je aktivana i u u sertifikaciji kozmetičkih proizvoda; projektima za međunarodnu saradnju; kontroli i promovisanju proizvoda iz sektora akvakulture; kao i kursevima za obuku u Bosni i Hercegovini u saradnji sa Evropskim komitetom za razvoj poljoprivrede (CEFA) i Organskom Kontrolom.

ICEA ima svoje predstavništvo u Albaniji i Hrvatskoj, te je priznata od strane njihovih Ministarstava za poljoprivredu u svrhu inspekcije i sertifikacije organskih proizvoda.

Na regionalnom nivou, takođe je aktivna na području Grčke, Moldavije i Rumunije. Osim toga priznata je i od strane Ministarstva za poljoprivredu Rumunije i Bugarske gdje takođe ima predstavništvo i izdaje potvrde proizvođačima iz Moldavije, Kazahistana i Ukrajine.

Suolo e salute bio (Organsko zemljište i zdravlje) je aktivan u Srbiji gdje ima predstavnišvo koje je priznato od strane Ministarstva poljoprivrede. Takođe je prisutno u Rumuniji i Bugarskoj, a vrši sertifikaciju i organskih proizvođača u Moldaviji, Kazahstanu i Ukrajini.

Projekti i saradnja

Italijanski operateri su takođe aktivni kroz brojne projekte i saradnje. Bilateralni i multilateralni projekti uopšte imali su važnu ulogu u obuci i u stvaranju elementarnih struktura neophodnih za razvoj sektora. Jedna od najznačajnijih inicijativa posvećenih obuci je BIO 84 – Obuka tehničkog osoblja u organskoj poljoprivredi za podršku ruralnog razvoja i sigurnost hrane na Balkanu – promovisan od strane IAMB (Mediteranski poljoprivredni institut u Bariju), finansiran od strane Ministarstva spoljnih poslova (MAE) u okviru zakona 84 iz 2001¹  čiji je cilj stvaranje stručnjaka u regionu. Pored BIO 84, IAMB nudi veliki broj različitih kurseva, kako na tradicionalan način tako i ”on line” (edukacija putem interneta), koja uključuje brojne tematske kurseve posvećene organskoj proizvodnji na prostoru Balkana i Mediterana ( intervjui; ISMEA – IAMB, 2008).

Saradnja između IMAB-a i MAE bila je naknadno predstavljena kroz inicijativu jačanja institucionalnog kapaciteta Ministarstva poljoprivrede Kosova u cilju unapređenja proizvodnje povrća u skladu sa EU standardima. (Ova inicijativa je nadogradnja već započetih aktivnosti za podršku primarnog sektora na Kosovu u cilju približavanja standarda EU u proizvodnji voća i povrća,te stvaranju nacionalne službe za podršku razvoja organske poljoprivrede (MAE- DGCS, 2009).
Još jedna važna inicijativa u kojoj učestvuje IAMB, u svojstvu koordinatora, je Mreža organskih proizvođača Mediterana (Mediterranean Organic Agriculture Network/MOAN)). Riječ je o mreži koja se sastoji od 24 zemlje Mediterana, uključujući i Zapadni Balkan, a koja ima za cilj razmjenu informacija i dobrih praksi između stručnjaka iz sektora i javne uprave. Nakon prve faze razvoja koja je počela 1999. godine kreirana je mreža eksperata, kojoj se početkom 2006.godine pridružuju i predstavnici Ministarstava poljoprivrede navedenih zemalja. Među ciljevima MOAN-a koji se mogu navesti je i poboljšanje u sakupljanju statističkih podataka o organskoj privredi; podrška razvoja zakonodavstva i politike; konsolidacija institucionalnih kapaciteta.

Među projektima podržanim od stane Ministarstva za spoljne poslove, u ovom slučaju zajedno sa Regijom Emilija Romanja (Emilia Romagna), uključuje se i program “Promovisanje održivog poljoprivrednog razvoja sa niskim uticajem na životnu sredinu u Bosni i Hercegovini” koji je bio promovisan od strane CEFA, COSPE (Saradnje za razvoj zemalja u razvoju), Oxfam Italija (bivši UCODEP) i ARCS (Arci kultura i razvoj) u periodu od 2006. do 2009. Projekat, u koji su bili uključeni, u svojstvu saradnika ICEA i Italijanska asocijacija za organsku privredu (AIAB) i koji je bio okarakterisan prisustvom kako lokalnih tako i inostranih partnera, imao je za cilj poboljšanje profitabilnosti i održivosti poljoprivrede kroz proizvodne sisteme i modele sa smanjenim uticajem na životnu sredinu. Da bi se pružila podrška u svim fazama rada, formiran je servisni centar za poljoprivredu i poljoprivredne djelatnosti, koji je između ostalog podržao osnivanje udruženja proizvođača. Jedan od njih je Ecoline, čiji je cilj da promoviše seoski turizam i nudi podršku grupama malih proizvođača organske poljoprivrede ili onima koji su za taj sektor zainteresovani.

U okviru međunarodnih projekata prekogranične saradnje finansiranih iz budžeta evropskih fondova, u ovom slučaju, Interreg III A, veoma aktivna je Bioadria, koja se bavi organizovanjem saradnje udruženja organskih proizvođača u regionu, kao i snažnim partnerstvom, kako sa partnerima u Italiji – Abruco (Abruzzo), Emilija Romanja (Emilia Romagna), Pulja (Puglia) i Veneto, tako i sa partnerima sa Balkana – Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Srbija.

Još jedan projekat realizovan u okviru programa Interreg, u kome je ponovo bio angažovan IAMB, jeste SIAB (Jačanje poslovnih usluga i institucionalnih podrški za razvoj organske poljoprivrede), u kojem su od 2003. do 2005. godine bile uključene institucije iz Albanije (Univerzitet u Tirani – Poljoprivredni fakultet, Ministarstvo za poljoprivredu, prehranu i zaštitu potrošača), Bosne i Hercegovine (Univerzitet u Banja Luci – odsjek za Biotehnologiju), Hrvatske (Podravka – odjeljenje za razvoj poljoprivrede, Hrvatski Zavod za poljopivrednu savjetodavnu službu), Crne Gore (Univerzitet Crne Gore – odsjek za Biotehnologiju) i Srbije (Poljoprivredni Institut iz Sombora). Među projektima SIAB – a možemo navesti jačanje naučne saradnje, jačanje savjetodavnih službi u ovoj oblasti, podrška javnim insitucijama i izgradnja kapaciteta, kako u državnom, tako i u privatnom sektoru (OSSERVATORIO BALCANI, Database Re.Te.; ISMEA – IAMB, 2008).

Kao dio programa Interreg-a, između 2004. i 2007. godine IAMB je koordinirao bilateralni projekat PAB (Integrisani projekat za širenje i tehničku pomoć u provođenju metoda za proizvodnju organskih proizvoda), mreža koja je brojala saradnju 14 italijanskih i albanskih partnera, među kojima su bili Poljoprivredni fakultet iz Barija, Poljoprivredna škola Parka iz Monce i brojne lokalne institucije kao Ministarstvo za poljoprivredu, prehranu i zaštitu potrošača, Poljoprivredni fakultet iz Tirane, Institut za arborikulturu iz Valone, Institut za zaštitu bilja iz Drača i Udruženje organskih poljoprivrednika Albanije (ISMEA – IAMB, 2008; IAMB, 2007).

Mreža italijanskih operatera angažovanih na jugoistoku Evrope je izuzetno gusta. Vodeća institucija po kompetentnosti i dugogodišnjim aktivnostima, IAMB iz Barija, okružena je operaterima iz skoro svih zemalja jadranskog regiona kao i svim učesnicima iz sektora koji su već godinama angažovani na Balkanu.

Na teritorijanom nivou, prisustvo italijaskih institucija pokriva cijeli region, naročito područje Albanije i Bosne i Hercegovine. Intervencije su veoma artikulisane i upućene su brojnim akterima i segmentima proizvodnje. U projekte su uključeni univerziteti i naučni instituti, javne uprave, udruženja iz sektora, eksperti, prizvođači. Prisustvo ovako velikog broja aktera u lancu upućuje na njihovo angažovanje u cilju jačanja institucija, poboljšanju proizvodnih aspekata i obuke (na više nivoa) kao i na jačanje istraživačkih kapaciteta i udruženja iz sektora.

1 Zakon 21. mart 2001, br 84 “Odredba za učešće Italije u stabilizaciji, rekonstrukciji i razvoju Balkana” objavljena u Gazzetta Ufficiale br.76, 31. mart 2001