"Već 11 godina sam u civilnom sektoru, učestvovala sam u brojnim istraživanjima i projektima koji su imali za cilj unapređenje javnih politika u Crnoj Gori i na Zapadnom Balkanu. Bio je to produktivan period kada je riječ o broju pripremljenih predloga i preporuka za ubrzanje procesa demokratizacije, ali i frustrirajući ako se uzme u obzir dinamika reformi. Otuda je za mene bilo logično da pokušam da doprinesem ovim procesima sa mjesta sa kojeg je uticaj na donošenje odluka, ipak, veći. Tim prije što je URA trenutno dio vlasti, a svakako ću u narednom periodu biti isključivo na partijskoj funkciji. Istovremeno, mišljenja sam da je potrebno ojačati građanske partije kako bi se zadržao spoljno-politički kurs države i jačala „građanska svijest“, te njegovale vrijednosti koje su definisane u crnogorskom ustavu. Nakon što sam izabrana za potpredsjednicu URA-e bilo je dosta komentara kako se na ovaj način utiče (umanjuje) na kredibilitet civilnog sektora. Prelaske pojedinaca iz civilnog sektora u političke partije treba posmatrati onakvim kakvi oni i jesu: kao individualni potezi i, zaista, nema mjesta generalizacijama. Isto tako, nečija odluka da nakon višegodišnjeg rada u jednom sektoru pređe u drugi ne znači da je prije toga bio pristrasan, kao što se to želi prikazati od strane pojedinaca. Prirodno je da o njegovom prethodnom angažmanu i radu „sudite“ na osnovu izjava, analiza, reakcija, i onda tako za svakoga pojedinačno i na nivou organizacije. Podsjetiću na to da su se u prethodnom periodu mogle čuti kritike da ista lica godinama unazad rukovode uticajnim nevladinim organizacijama, pa otuda čudi što je sada sporno i to što se i u civilnom sektoru dešavaju promjene i što šansu dobijaju nova lica i mlađi kadrovi". Tako dugogodišnja građanska aktivistkinja Jovana Marović u razgovoru za OBC Transeuropa objašnjava svoju odluku da iz komotne pozicije direktorke nevladine organizacije Politikon uđe u vrelu crnogorsku političku arenu kao potpredsednica građanskog pokret.

Da li je URA svojom politikom ili aktuelni politički momenat pogodovao da se opredeliš za ulazak u političku arenu, odnosno da li je ovo istorijski period za krupne iskorake za Crnu Goru u kojem bi svaki građanin trebalo da preuzme svoj deo odgovornosti?

I jedno i drugo. URA je jedina politička partija sa čijim se programskim ciljevima mogu identifikovati, dok je u Crnoj Gori sada pogodnija klima za sprovođenje reformi nego što je to bio slučaj na primjer prije godinu dana.

Crna Gora je nedavno “proslavila” devet godina od početka pregovora o članstvu u EU. Šta ti govori činjenica da do sada nijedna zemlja kandidat, ne računajući Tursku, nije toliko dugo pregovarala?

Crna Gora nije mogla da obezbijedi „mjerljive rezultate“ u oblastima koje utiču na vladavinu prava zbog tridesetogodišnje vlasti jedne partije te njenog zarobljavanja države i „nemogućnosti“ da se uhvati ukoštac sa gorućim problemima, budući da bi to značilo obračun sa sopstvenim članovima, kada je riječ o borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala.

Da li je Crna Gora primer da ipak nešto ne ide kako treba ni u EU kada je u pitanju proširenje na Zapadni Balkan? Dok se za Srbiju može naći nekoliko krupnih razloga za sporost pregovaračkog procesa, od saradnje sa Haškim tribunalom preko pitanja Kosova do ambivalentne pozicije vladajućeg režima prema Rusiji i Kini, Crna Gora nije imala nijedno teško pitanje niti veliku kočnicu u svom procesu, u međuvremenu je postala i članica NATO, aposlutno je na liniji politike EU, ali uprkos tome posle devet godina daleko je od članstva u EU…

Pored manjka rezultata u oblastima koje se odnose na vladavinu prava, na brzinu i trajanje procesa pregovora uticali su i utiču dešavanja na EU nivou. Više kriza kroz koje je Unija prošla, dugogodišnji problemi sa manjkom demokratije (strukturni problemi demokratije) na EU nivou, ali i u pojedinim državama članicama, te pandemija kao poslednja u nizu koja je snažno uzdrmala sve, uticali su na to da se EU više okrene sebi, što je jednim dijelom razumljivo, ali je loše za transformativnu moć Unije, a posebno za demokratiju u ovom dijelu Evrope, što onda utiče na pojačano interesovanje i uticaj nezapadnih aktera za i u regionu. Mišljenja sam i da jačanje demokratije na svim nivoima mora ići uporedo.

Nova crnogorska vlada je već više od pola godine na vlasti. Istina, stigla je na vlast u veoma nepovoljnom momentu za proširenje. Opšti izbori u Nemačkoj u septembru i predsednički izbori u Francuskoj sledećeg proleća jesu validni razlozi zbog čega se proces dodatno usporio, imajući u vidu nepopularnost proširenja EU u dva najvažnije zemlje Unije. Da li smatraš da promena vlasti može doprineti da se ritam pregovora pokrene iz letargije u kojoj je već tri-četiri godine?

Promjenom vlasti stekli su se uslovi „brisanja“ iz javnog diskursa riječi „nedostatak političke volje“ i to se odnosi na ukazivanje na nezakonitosti, a mora biti praćeno utvrđivanjem odgovornosti za brojne korupcionaške skandale i afere. Međutim, stanje u pravosuđu ne ohrabruje i brojni faktori će uticati na potreban zaokret. Ipak, na Crnoj Gori je da pokaže da svoje zadatke iz pregovaračkog procesa, uključujući demokratizaciju, shvata ozbiljno, te da ubrza ispunjavanje uslova i na tehničkom i na suštinskom političkom nivou. Opredjeljenje postoji, vjerujem da će i u praksi biti napravljeni neophodni pomaci.

Da li ti se čini da EU, odnosno pojedine države članice, ponekad koriste probleme u regionu da uspore evropske integracije umesto da evropske integracije budu sredstvo za rešavanje problema?

EU je dugo po principu stabilokratije održavala status quo u regionu i držala države Zapadnog Balkana na udaljenosti a na uštrb procesa reformi. Ipak, vjerujem da bi se takva „klima“ jednim dijelom promijenila da je neka od zemalja ostvarila bolje rezultate.

Može li se reći da je EU nekorektna prema zapadnobalkanskim zemljama jer na njih primenjuje daleko strože uslove u procesu pregovaranja nego što je to bio slučaj sa zemljama koje su pristupile Uniji 2004. godine, te sa Bugarskom i Rumunijom. I Hrvatska je imala daleko manje zahtevne parametre, bilo da se radilo o otvaranju i zatvaranju poglavlja ili o ispunjavanju tzv. prelaznih merila…

Uzimajući u obzir probleme sa kojima se EU suočila nakon što je primila u svoje članstvo države koje nisu ostvarile potreban nivo demokratizacije u trenutku pristupanja, smatram da stroži uslovi nisu nužno nefer. Ono što je uz njih moralo da ide ruku pod ruku je aktivniji angažman EU „na terenu“ i bolje praćenje sprovođenja reformi.

Šta pomisliš kad čuješ izjave onih koji, pozivajući se na Solunsku agendu iz 2003. godine, tvrde da Zapadni Balkan ima evropsku perspektivu i kako EU neće biti kompletirana bez ulaska država regiona?

Mislim da je to istina koju niko ne može da pobije, ali da nije dovoljna samo retorička posvećenost i spremnost za integrisanje država Zapadnog Balkana. U ovom trenutku je potreban novi zamah, te u skladu sa novom metodologijom motivisati države regiona da „grabe“ ka podsticajima koje nova metodologija predviđa, a koji bi trebalo da budu dodatno precizirani i konkretizovani.

Šta bi države Zapadnog Balkana, pojedinačno ili zajedno, mogle da urade da poprave odnos javnog mnjenja prema politici proširenja EU u zapadnoevropskim i skandinavskim zemljama?

Države Zapadnog Balkana moraju raditi na jačanju demokratije prvenstveno zbog dobrobiti svojih građanki i građana. Svaki pomak u tom smjeru će uticati i na promjenu stavova političkih elita u zapadnoevropskim i skandinavskim zemljama.

Da li je ideja “mini Šengena” i podrška iz EU za taj projekat još jedan signal da u Berlinu, Parizu, Hagu i Briselu ne planiraju dogledna proširenja i da traže alternative?

Postoje brojne inicijative za „regionalno integrisanje“, uključujući i „mini Šengen“, oko kojih se često vodila diskusija i polemika da li su one zamjena za članstvo i da li je to najviše što EU može da ponudi državama Zapadnog Balkana. Nisam protiv ovakvog vida integrisanja, ali EU bi trebalo da takve inicijative „veže“ za novu metodologiju, te precizira da su one dio politike uslovljavanja i koraci ka članstvu.

Kako tumačiš paradoks da, uprkos snažnoj negativnoj propagandi iz režimskih medija u Beogradu prema Crnoj Gori i onih bliskih Demokratskoj partiji socijalista (DPS) u Podgorici prema Srbiji, odnosi između građana Srbije i Crne Gore uspevaju da odole svim iskušenjima i oni dalje jedni druge doživljavaju kao najbliže?

Vjerovatno zbog toga što građanke i građani sami procjenjuju na osnovu svojih ličnih iskustava ko su im prijatelji, a ne na osnovu propagande tabloida i, nadam se, uprkos izjavama zvaničnika.